زمانی که صحبت از تاریخچه صنعت چاپ به میان می‌آید، یک نام بیشتر در ذهن همه‌مان نقش نمی‌بندد. یعنی یوهانس گوتنبرگ آلمانی که همه اولین اختراع چاپ را متعلق به او می‌دانند. با این که این کار در سال 1456 میلادی توسط او انجام شده است، اما تاریخچه اولین چاپ، به 3500 سال قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد. یعنی دقیقا زمانی که تمدن‌های اولیه مانند سومری‌ها از مهرهای استوانه‌ای برای چاپ اسنادشان استفاده می‌کردند.
این مهرهای استوانه‌ای از جنس گل بودند که با خط میخی روی آن‌ها نوشته‌هایی کنده‌کاری می‌شد. از آن‌جایی که چین و مصر هم یکی از تمدن‌های بسیار قدیمی به شمار می‌آیند، نقش مهمی در تاریخچه صنعت چاپ داشته‌اند. چرا که چینی‌ها و مصری‌ها هم برای پارچه‌های خود از مهارت چاپ به وسیله‌ی تمبرهای کوچک استفاده می‌کردند.
نقش مهم تمدن چین در صنعت چاپ
حدود 200 سال پس از میلاد مسیح، یک مخترع چینی به نام تسای لون (Cai Lun) که از سلسله‌ی هان (Han) بود، برای اولین بار در جهان کاغذ را ابداع کرد. با این که تا قبل از تسای لون هم، کاغذ در چین وجود داشت، اما این مخترع با اضافه کردن ترکیبات جدید و الیاف گیاهی تحولی اساسی در تولید کاغذ به وجود آورد و آن را به نام خودش ثبت کرد. چرا که تا قبل از اختراع او، کاغذ شکلی که امروزه از آن استفاده می‌کنیم نبود و صرفا یک وسیله برای نگاشتن بود.
اما تسای لون با استفاده از ترکیبات هوشمندانه‌ای که به کاغذ اضافه کرد، آن را تبدل به چیزی که امروزه از آن به عنوان کاغذ استفاده می‌کنیم، کرد. به خاطر این که قبل از اختراع او، اکثرا از زائدات ابریشم در تولید کاغذ استفاده می‌شد، که کیفیت آنچنان عالی نداشت.
اما تسای لون، پس از سال‌ها مطالعه روی کاغذ و مواد تشکیل دهنده‌ی آن، بالاخره موفق به تولید بهترین و باکیفیت‌ترین کاغذ جهان شد. او به جای استفاده از ضایعات ابریشم از پوست درخت توت، تورهای ماهیگیری و کنف یک ترکیب عالی درست کرد و اولین کاغذ باکیفیت جهان را به وجود آورد. سپس این کاغذ باکیفیت را تقدیم به امپراتور هان کرد و برای این کار بسیار مورد تحسین و تشویق پادشاه قرار گرفت.
چرا که گفته می‌شود، امپراتور هان به او یک لقب بسیار عالی‌رتبه و اشرافی و همچنین ثروتی کلان اعطا کرد. مجددا در قرن یازدهم میلاد، مخترع چینی به نام بی شنگ (Bi Sheng) به فکر اختراع حروف چاپی متحرک افتاد. او این کار را برای اولین بار با گل رس پخته شده انجام داد. حالا که هم بهترین کاغذ به وجود آمده بود و هم حروف چاپی اختراع شده بود، بحث صنعت چاپ هم چیزی به دور از تصور نبود.
بیشتر بدانید: چاپ بنر
تحولات صنعت چاپ در اروپا
در واقع اروپاییان هم نقش بسیار پررنگی در تاریخچه صنعت چاپ داشتند. چرا که امروزه بشر تمام پیشرفتش را در صنعت چاپ بنر، چاپ کتاب و… مدیون این تلاش‌ها بوده است. پس از اولین اختراع حروف چاپی متحرک، یک قرن بعد، یعنی در قرن دوازدهم فناوری ساخت کاغذ به اروپا رسید.
اما مجددا چینی‌ها در تکامل صنعت چاپ پیشگام بودند. به خاطر این که برای اولین بار در جهان، یعنی در سال 1397 میلادی، حروف متحرک فلزی در چین و ژاپن به وجود آمد. اما اروپاییان به فکر چاپ کتاب انجیل به همان روش رایج افتادند.
یعنی آن‌ها حروف متحرک را آغشته به جوهر می‌کردند و سپس کاغذ را روی آن‌ها قرار می‌دادند و با این روش موفق شدند کتاب انجیل را چاپ کنند. سپس اولین ماشین چاپ در انگلستان در سال 1476 به وسیله شخصی به نام ویلیام کاکستون (William Caxton) ساخته شد.
او نه تنها یک چاپخانه‌دار حرفه‌ای و ماهر بود، بلکه یکی از بهترین مترجمان آثار فرانسوی‌ای بود و کارهای چاپ و ترجمه او را هم خودش برعهده گرفته بود.
تاریخچه صنعت چاپ در ایران
شاید امروزه با رد شدن از خیابان‌ها بنرهای تبلیغاتی زیادی را مشاهده بکنیم. اما آیا تا به حال با خودتان فکر کرده‌اید که چه چیزی موجب تکامل صنعت چاپ بنر شده است؟ به طور کلی تاریخچه صنعت چاپ در ایران از کجا سرچشمه گرفته است؟
در واقع برای پاسخ به این سوال باید بگوییم که صنعت چاپ بنر و تمامی آثار چاپ در ایران به دوران هخامنشی باز می‌گردد که در آن مهرهای سلطنتی برای تایید حکم‌ها و فرمان‌های حکومتی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. اما حروف فارسی در صنعت چاپ ایران برای اولین بار توسط پسر اباقاخان مغول در زمان سلطنت گیخاتو خان بوده است. ولی نخستین چاپخانه در ایران، مربوط به دوران صفوی می‌گردد.
باز هم در این دوران مسیحیان نقش بسیار مهمی در تاریخچه صنعت چاپ ایران داشته‌اند. چرا که کشیشان ارامنه در اصفهان برخی ذکرها و دعاهای مسیحی را در آن زمان چاپ کردند. سپس در زمان نادرشاه جزوه‌هایی به زبان عربی و لاتین چاپ و در ایران پخش شد.
اما بحث صنعت چاپ در ایران در دوران حکومت عباس میرزای نایب‌السلطنه به اوج خود رسید. زمانی که در دوران فتحعلی‌شان قاجار سپاه ایران شکست مفتضحانه‌ای از بلاد روس، به دلیل عقب‌ماندگی علمی و… خورد، بحث گسترش تعلیم و آموزش و رفع عقب‌ماندگی اولویت اول کشور قرار گرفت.
به همین دلیل توسط شاه دستور داده شد تا چاپخانه‌های فعالیت بیشتر در زمینه چاپ کتاب، روزنامه و… کنند. در این زمان برای اولین بار کتاب‌های علمی به روش چاپ سربی در ایران به زبان فارسی چاپ شدند و نشر کتاب‌ها رواج بیشتری پیدا کرد.
اولین چاپ تصویری در ایران
اولین چاپ تصویری در تاریخچه صنعت چاپ ایران مربوط به زمان محمد شاه می‌شود. زمانی که نخستین کتاب مصور به نام لیلی و مجنون در سال 1259 هجری قمری به چاپ رسید و در آن تصاویری متعددی هم وجود داشت. اولین روزنامه‌ی مصور در ایران هم مربوط به روزنامه وقایع اتفاقیه می‌شود که یکی از روزنامه‌های دولتی بود.
شخصی که برای اولین بار در ایران کار چاپ تصویری را برعهده گرفت، یک نقاش به نام آقا میرزا عبدالمطلب بود که از طرف حکومت برای یادگیری چاپ تصویری، به خارج از کشور فرستاده شد. گفته می‌شود که او یکی از زیرک‌ترین و خلاق‌ترین افراد زمان خود بود که کمک بسزایی در پیدایش چاپ تصویری کشورمان کرد.
تکامل صنعت چاپ تبلیغاتی
شاید در ابتدا تاریخچه صنعت چاپ در جهان، فقط برای متون بسیار مهم بود. چرا که تمام چاپ‌ها، بیشتر مربوط به متون مذهبی و علمی می‌شدند. اما سال‌ها بعد، نیاز بشر هم تغییر پیدا کرد. با صنعتی شدن کشورها و پیدایش کارخانه‌جات بزرگ و بازارهای متنوع و بحث مدیریت فروش، قضیه تبلیغات هم رونق گرفت.
حالا زمان این فرا رسیده بود که از صنعت چاپ برای تبلیغات استفاده شود. در این جا بود که صنعت چاپ بنر هم به وجود آمد و امروزه شاهد پیداش محصولاتی نظیر بیلبورد تبلیغاتی، چاپ استند ایکس، رول آپ، پاپ آپ، میز کانتر و سایر بنرهای تبلیغاتی هستیم.